Proje Özeti

Proje Adı: Afet Sonrası Psikolojik Triyaj İçin Yeni Bir Ölçeğe Dayalı Klinik Karar Destek Sisteminin Geliştirilmesi

Proje Özeti

Doğal afetler, toplum ruh sağlığını olumsuz etkileyen problemlerin başında gelmektedir. Hemen her felaket sonrasında toplum ruh sağlığı üzerinde yapılan çalışmalar mevcuttur. Genel olarak çalışmalar incelendiğinde, kullanılan ölçeklerdeki soru sayılarının fazlalığı, birden fazla ölçeği kullanma gerekliliği ve afetten etkilenen bireylerin sayısının fazla olması, çalışmalarda karşılaşılan zorluklar olarak gösterilebilir. Bu zorluklardan dolayı, araştırmacıların genel olarak sadece Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)’na odaklandıkları ve uzun vadede toplum ruh sağlığını tehdit edebilecek diğer bazı ruhsal problemleri taramadıkları görülmüştür. Bu sebeple TSSB’nin yanısıra diğer ruhsal hastalıkların belirtilerini değerlendirebilecek, işlevsellik kaybı konusunda da hekimi aydınlatacak, ayrıca hasta takibinde standart oluşturacak yeni bir ölçeğe; saha çalışanlarının işini kolaylaştırmak için psikolojik triyaj yapabilen bir akıllı sisteme ihtiyaç duyulmaktadır. Bu projede, afet sonrası travmatik stresin kendine özgü doğasına hitap eden daha kapsamlı yeni bir Afet Sonrası Belirti Tarama Ölçeği’nin geliştirilmesi ve bu ölçeğe dayanan Afet Psikiyatrisi Klinik Karar Destek Sistemi’nin geliştirilmesi temel araştırma konusudur.

Dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de iklim değişikliği ve küresel ısınma nedeniyle doğal afetlerde artış söz konusudur. Bunlara ilaveten ülkemiz bir deprem ülkesidir ve yer bilimciler birden fazla fay üzerinde minimum 7 büyüklüğünde depremlerin beklendiğini söylemektedirler. Bu gerçeklik ışığında, bu projeden elde edilecek Afet Sonrası Belirti Tarama Ölçeği ve Afet Psikiyatrisi Klinik Karar Destek Sistemi’nin, bundan sonra yaşanması muhtemel afetlerden sonra, ruh sağlığı etkilenmiş bireylerin hızlı tespitinde önemli bir rol üstlenmesi ve saha  çalışanlarının işini kolaylaştırması amaçlanmaktadır. Önerilen projenin ilk aşamasında Afet Sonrası Belirti Tarama Ölçeği’nin geliştirilmesi planlanmaktadır. Ölçeğin, afet sonrasında bireylerde en çok ortaya çıkan vejetatif semptomları ve toplumda artış gösteren bazı ruhsal hastalıkların semptomlarını taraması hedeflenmiştir. Beşli Likert tipi sorulardan oluşacak ölçeğin kapsam geçerlilik, güvenilirlik ve yapı geçerlilik çalışmaları yapılacaktır. Ayrıca hazırlanacak bir afet demografik bilgi formu ile afetzedenin demografik özelliklerinin yanı sıra, afet ile ilgili maddi-manevi kayıplarının da belirlenmesi sağlanacaktır. Çalışmada ölçek uygulanan her afetzede, psikiyatrik değerlendirmeden de geçerek tanı alacak ve psikolojik triyaj grubu belirlenecektir. Ölçekten ve afet demografik bilgi formundan gelen veriler, Afet Psikiyatrisi Karar Destek Sistemi’nin girdi kümesini oluşturacak ve çıktı kümesi olarak psikolojik triyaj sonucu verilecek ve denetimli bir öğrenme sağlanacaktır. Veriler gürültü giderme ve standardizasyon için önişlemlerden geçirilecektir. İlgili verilere ait uygun istatistiksel özellikler ile öznitelik vektörleri oluşturulacaktır. Çıkış değerlerinin tahmin edilmesi amacıyla yapay sinir ağları, doğrusal ayırma sınıflandırıcısı, k-en yakın komşu sınıflandırıcısı, destek vektör makineleri, aşırı öğrenme makineleri vb. yöntemler kullanılacaktır. Yöntemlerin performans değerlendirmesinde k-kat çapraz geçerlilik uygulanacak ve makine öğrenmesi yöntemlerinin uygulanması sonucunda elde edilen başarımlara göre en gürbüz karar destek sistemi seçilecektir. Karar destek sisteminin bireylerin verdiği cevaplara göre dinamik bir şekilde soru azaltarak daha kısa sürede psikolojik triyaj yapması ve saha çalışanlarına bir ön değerlendirme sunması sağlanacaktır. Proje 24 ay süre içinde 6 iş paketine göre tamamlanacaktır. Projeden elde edilecek ölçek ve klinik karar destek sistemi sayesinde, sağlık kuruluşlarına zamanında yönlendirilen bireyler için erken teşhis ve tedavinin sonucu olarak, toplum ruh sağlığının korunması, iş gücü kayıplarının azalması ve bunların ekonomik etkilerinin azalmasına katkı sunulması beklenmektedir. Bu çalışmadan elde edilecek sonuçlardan en az 2 si SCIE indeksli dergilerde olmak üzere 3 uluslararası yayın yapılması, 4 uluslararası/ulusal kongrelerde sunulması, projeden bir doktora öğrencisinin tez çalışmasının yapılması hedeflenmektedir. Proje sonucunda elde edilecek olan klinik karar destek sisteminin patentlenebilir, ticarileşme potansiyeli yüksek bir ürün olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Afet Psikiyatrisi, Psikolojik Triyaj, Ruh Sağlığı, Ölçek, Klinik Karar Destek Sistemi

Proje Adı: Depremzede Anne Bireylerde Uygulanan Gülme Terapisinin Umut ve İyi Oluş Düzeylerine Etkisi

Proje Özeti

Türkiye’de 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş İli Pazarcık ilçe merkezli önce 7,7 şiddetinde bir deprem ardından Elbistan merkezli 7,6 şiddetinde ikinci bir deprem Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Osmaniye, Hatay, Kilis, Malatya ve Elazığ illerinde 50.783 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. “Asrın felaketi” olarak nitelendirilen 2023 Kahramanmaraş depreminin 103,6 milyar dolar olarak hesaplanan maliyet etkisinin büyüklüğü kadar rahatsız edici olan, felaketin bireylerin umut ve iyi oluş düzeyleri üzerindeki yıkıcı etkisidir.

Yapılan daha önceki çalışmalar doğrultusunda 6 Şubat 2023 depremlerinden sonra da sosyo-psikolojik etkilerin uzun bir süre devam etme olasılığının yüksek olması, felaketten etkilenenlerin sağlık ve esenliğini desteklemek için fiziksel ve zihinsel öz bakım faaliyetlerini gerekli kılmaktadır.

Çocuğun ilk öğreticisinin ve ona yol göstericisinin annesi olması, projemizin yaygın etkisinin doğrudan ve dolaylı olarak daha geniş bir kitleye ulaşabilmesi amacıyla, projede 2023 Kahramanmaraş Depremlerinin etkilediği Elazığ ve Malatya illerinde yaşayan depremzede annelere fayda sağlayacak rahatlatıcı bir uygulama olarak gülme terapisinin uygunluğu ele alınacaktır. 

Dünya çapında giderek daha popüler hale gelen ve son zamanlarda ruh sağlığını iyileştirmek için düşük maliyetli, risk barındırmayan ve daha az zaman alan bir uygulama olarak tanınan gülme terapisi; gerçekmiş gibi yapılan gülme, hafif hareket, esneme, ritmik nefes alma ve meditasyon içeren grup temelli bir gülme egzersizidir. Gülme terapisinin bireyler üzerindeki psikolojik ve fizyolojik etkilerini değerlendiren makaleler incelendiğinde umut verici sonuçların elde edildiği gözlenmektedir. Gülmeye teşvik eden 45 müdahalenin 2.500 randomize katılımcıyla yapılan yakın tarihli bir meta-analizi, önemli olumlu ruh sağlığı ve fiziksel sağlık etkileri bulmuştur. Zorlayıcı olsa da, üzgünken gülmek "üzüntüyü dengelemenin müthiş bir yolu" olabilir.

Umut, bireyin geleceğe ilişkin sahip olduğu olumlu beklentilerin yüksek olması ve dünyaya ilişkin inancı ile hayatın yaşamaya değer olduğuna ilişkin düşünceyi de içeren bir durum olarak ele alınmaktadır. Umudun yüksek olmasının travmatik deneyimlerle de başa çıkmada olumlu bir etkisi bulunmaktadır. Travmatik yaşam olayları sonucunda bireylerin iyi oluşlarının azaldığı ve mevcut durumla başa çıkmakta zorlandıkları bilinmektedir. 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen depremi yaşamış olan 188 yetişkin üzerinde yapılmış olan çalışmada, bireylerin travma sonrası belirtiler ile başa çıkabilmelerinde umut ve iyi oluş gibi pozitif kaynaklara sahip olmanın önemine işaret edilmiştir.

Gülme terapisinin umut ve iyi olma halini desteklemesi beklenmesine rağmen, hiçbir çalışma bir felaket sonrasında bu ilişkiyi ortaya koymamıştır. Bu nedenle, deprem sonrasında toplumun önemli yapı taşlarından olan annelerde gülme terapisinin umut ve iyi oluş üzerine etkisinin değerlendirildiği kanıt temelli çalışmalara gereksinim duyulmaktadır.  Bu çalışmanın amacı, Kahramanmaraş depremleri sonrasında umut ve iyi olma hali ile gülme terapisi arasındaki ilişkiyi açıklığa kavuşturmaktır.

Proje, üç aşamalı yürütülecek şekilde tasarlanmıştır. İlk aşamada, iller bazında belirlemiş olduğumuz okullar üzerinden veriler toplanarak anne depremzedelerin psikolojik iyi oluş, umut ve deprem sonrası travma düzeyleri tespit edilecektir. Bu aşamada veriler toplanırken anne depremzedelerin gülme yogası programına katılıp katılmama istekleri de sorgulanmış olacaktır. Bu sayede ikinci aşamanın uygulanabilmesi için yeni bir örneklem belirlenmiş olacaktır. İkinci aşama birinci aşamada belirlenen örneklem üzerinden yürütülecektir. Bu aşamada uygulanan gülme terapisinin deprem sonrası travma belirtileri, sürekli umut ve psikolojik iyi oluş seviyeleri üzerine etkisini değerlendirmek amacı ile pilot randomize kontrollü deneysel tasarım kullanılacaktır.

Ön test/son test desenine sahip kontrol grubu kullanılarak yapılan gülme terapisi uygulama çalışmasının örneklemini araştırmanın yapılacağı illere göre dâhil edilme kriterlerini sağlayan gönüllü depremzede anneler oluşturmaktadır. Üçüncü aşamada ise gülme terapisinin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.  

Anahtar Kelimeler: Gülme Terapisi, Deprem Sonrası Travma Belirtileri Ölçeği, Sürekli Umut Ölçeği, Psikolojik İyi Oluş Ölçeği